της διαπλοκής.
Το πολιτικό φλερτ του Βενιζέλου στον Λαλιώτη είναι έντονο και επίμονο. Η πατρίδα μπορεί να ελπίζει σε καλύτερες μέρες.
Με ενδιαφέρον περιμένουμε τον Κώστα Σημίτη που τον διεκδικούν τόσο ο Βενιζέλος όσο και ο Παπαδήμος (για το κόμμα του).
Με αφορμή την θρυλούμενη επιστροφή Λαλιώτη το κείμενο της Κάλιας Καστάνη που ακολουθεί.
"Γιατί", ρώτησα έναν φίλο και συνάδελφο, "ο Λαλιώτης δεν επιδίωξε ποτέ να στήσει δικό του μηχανισμό μες στο ΠΑΣΟΚ;".
"Ποιος ξέρει", μου απάντησε χαριτολογώντας, "ίσως να πίστευε πως όλο το ΠΑΣΟΚ είναι μηχανισμός του...".
"Την ιστορία οφείλουν και αξίζουν να τη γράφουν με το είναι τους, με τις ιδέες, με τα οράματα, τα έργα και τις πράξεις τους οι "παρόντες" και οι "δημιουργοί" και όχι οι "απόντες" και οι "τιποτόφρονες"."
(Από την ομιλία του πρώην γραμματέα του ΠΑΣΟΚ, στην έκτακτη σύνοδο της Κ.Ε. του κινήματος, στις 3/7/2003.)
Το 1985, την πρώτη φορά που ο Κώστας Λαλιώτης παραιτήθηκε από το κόμμα, περνούσε ώρες ατέλειωτες κλεισμένος στο σπίτι, διαβάζοντας και ακούγοντας στη διαπασών "η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα". Σήμερα, δεκαοκτώ χρόνια και δύο παραιτήσεις μετά, ο παρών - απών, αλλά πάντα και "κυρίως ΠΑΣΟΚ", Λαλιώτης μπορεί και να ακούει Καζαντζίδη, το "Υπάρχω". Ποιος να ξέρει τι του απέμεινε πια να σώσει. Ή να διακινδυνεύσει...
τα χρόνια της αθωότητας
Τα Ανω Δολιανά απέχουν ένα τέταρτο από την Τρίπολη. Ο δρόμος κλειστός, όλο στροφές, ανηφορικός. Κεφαλοχώρι, με 1.300 κατοίκους, σκαρφαλωμένο στον Πάρνωνα, στα 1.100 μέτρα υψόμετρο. Τριγύρω πυκνή βλάστηση, σκιερά δάση, πλατάνια, πεύκα, καστανιές, σκούρο κόκκινο χώμα, που ξερνάει πέτρα, παραδίπλα είναι τα αρχαία λατομεία με τα λευκά μάρμαρα, που έχουν γίνει σπίτια, σχολεία, ναοί και ξωκλήσια στη μισή Πελοπόννησο. Ο ορίζοντας ανοιχτός, πέρα, ως εκεί που ακουμπάει το μάτι, στο Μαίναλο, το Αρτεμίσιο, τον Χελμό. Αρκαδία, τόπος μεταφυσικός, περήφανος, κοφτερός και σκληρός σαν ακατέργαστος, με μυστική, εσωτερική ζωή. Σύμφωνα με την ινδιάνικη μυθολογία, ο άνθρωπος, μεγαλώνοντας, μοιάζει ολοένα με τον τόπο που τον γεννάει. Όσοι τον ξέρουν καλά, λένε πως για τον Κώστα Λαλιώτη, τουλάχιστον, αυτό είναι πέρα για πέρα αλήθεια.
Ο δευτερότοκος της οικογένειας Λαλιώτη βλέπει το πρώτο φως στα Δολιανά, στις 17 Ιανουαρίου του '51. Έχει προηγηθεί, τρία χρόνια νωρίτερα, ο αδελφός του, Νίκος. Σπίτι αγροτικό, από τα "καλά", οικογένεια εύπορη για τα μέτρα της εποχής, με κτήματα, με εισοδήματα από το εμπόριο, με ισχύ και κοινωνική επιφάνεια. Στα χρόνια του '50 και του '60 το χωριό είναι ακόμα μια πόρτα ανοιχτή στον κόσμο, σταυροδρόμι στη γεωγραφία του νόστου προς τα Βαλκάνια, τo Βουκουρέστι, την Οδησσό, την Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία. Οι μόνιμοι κάτοικοι μοιράζουν το χρόνο και τις δουλειές τους πότε στον "κάτω" οικισμό, που είναι κοντά στη θάλασσα και πότε ψηλά, στο βουνό. Σπορά, όργωμα, πότισμα, ξεβοτάνισμα, μάζεμα, δεμάτιασμα, σκάλισμα, κλάδεμα και πάλι από την αρχή.
Η μητέρα του, Νίκη, είναι μια ήσυχη, σιωπηλή, αλλά στιβαρή φιγούρα. Μαζί της μιλάει με σιωπές, με τα μάτια. Ο πατέρας του, ο "κυρ Γιώργος", για το χωριό είναι ένας αρχοντάνθρωπος, από οικογένεια προοδευτική, δημοκρατική πάππου προς πάππου. Στρατευμένος στην Αριστερά, στην Εθνική Αντίσταση, στο ΕΑΜ, θα διαφωνήσει στη συνέχεια με το δεύτερο αντάρτικο και θα πάρει αποστάσεις από το ΚΚΕ. Θα συνεχίσει πάντως την πολιτική του δράση και μετά το τέλος του Εμφυλίου, κερδίζοντας μάλιστα τρεις τέσσερις φορές τις κοινοτικές εκλογές στα Δολιανά. Το τίμημα είναι ακριβό: από το 1947 έως και το 1974 θα γνωρίσει πολλές φορές το σκληρό πρόσωπο του αυταρχικού, Δεξιού κράτους και της χούντας, με διώξεις, συλλήψεις, βασανιστήρια και φυλακές. Κι έτσι, πολύ πριν ο Κώστας Λαλιώτης προλάβει να διαλέξει ζωή, η ζωή έχει απλώσει και τον έχει αρπάξει.
Οι ιδέες, η στάση, το ήθος του πατέρα του τον καθορίζουν αμετάκλητα, τα χρόνια της αθωότητας τελειώνουν απότομα και νωρίς. "Ανεβαίνοντας για το σπίτι μας περνούσα από τον κεντρικό δρόμο που ήταν τα μαγαζιά - το σπίτι ήταν πολύ κοντά στην αγορά - κι έβλεπα όλους κι έφευγαν, δεν με χαιρετούσαν. Έβλεπα τα ΤΕΑ, τους στρατιωτικούς, τους χωροφύλακες.
Μόλις πλησίασα, είδα και τους δύο χωροφύλακες, φρουρά στο μπαλκόνι του σπιτιού μου. Ήταν σαν αρχαίο θέατρο", θα πει χρόνια αργότερα σε μια συνέντευξή του, στην Έλλη Στάη. Οι παιδικοί του φίλοι τον θυμούνται να τρέχει, κλαίγοντας, μαζί με τη μάνα του πίσω από κείνο τον περίεργο "χορό", κρατώντας μια κουβέρτα και δυο αλλαξιές ρούχα - αυτό το έργο είναι σίγουρα τραγωδία.
Στην επόμενη πράξη, πιτσιρίκι ακόμα, ζει τον ιστορικό και πολιτικό "δυϊσμό" της εποχής: την κλειστή, καχύποπτη επαρχιακή κοινωνία, τους "δωσίλογους" και τους "ΕΑΜοβούλγαρους", τους πολίτες Α΄ και Β΄ κατηγορίας, τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, το "γύψο", την απομόνωση, τα υψωμένα δάχτυλα. Από μικρός, συγχρωτίζεται με παλιούς Αριστερούς, μεγαλώνει με ιστορίες για το ΕΑΜ, το ΕΛΑΣ και τον Αρη. Στις συγκεντρώσεις των ΕΔΑϊτών υποψηφίων στα μαγαζιά της πλατείας, οι φίλοι του μαζεύονται απέξω και γιουχάρουν. Εκείνος είναι από την άλλη πλευρά του τζαμιού. Παιδί παράταιρα ώριμο, εσωστρεφές, λίγο μοναχικό. Ο Τάκης Κασκαμπάς, ο γιος του δασκάλου του χωριού, φίλος και σημερινός του συνεργάτης, θυμάται: "Ο Κώστας από πολύ μικρός, κάθε απόγευμα, πριν έρθει στο παιχνίδι, περνούσε από το καφενείο και διάβαζε τις εφημερίδες, την "Ακρόπολη" και το "Βήμα". Έτρωγε κι ένα γλυκό του κουταλιού και μετά ερχόταν για μπάλα". Πάντα μαζί με όλους, αλλά ίδιος με κανέναν. Δημοτικό θα τελειώσει στα Δολιανά, γυμνάσιο και λύκειο στο Αστρος, στο ιστορικό νεοκλασικό που είχε φιλοξενήσει το 1823 τη Β΄ Εθνοσυνέλευση της ελεύθερης Ελλάδας - άλλη μια σχεδόν "μεταφυσική" σύμπτωση στην προσωπική του συμβολολογία. Είναι καλός και επιμελής μαθητής, με ιδιαίτερες επιδόσεις στη φυσική, τη χημεία, την έκθεση και την ιστορία. Μέχρι τα 18 του ένα πράγμα θα μάθει καλά: πως η ιστορία δεν διαβάζεται μόνο με έναν τρόπο. Και πως στην πολιτική, άλλος κάνει την επανάσταση και άλλος τη διαχειρίζεται.
Το 1969 τελειώνει το λύκειο και δίνει εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Θέλει να γίνει γιατρός, ψυχίατρος. Πετυχαίνει στην Οδοντιατρική, εγκαθίσταται στην Αθήνα. Εν τω μεταξύ, έχει προηγηθεί ένα τετράμηνο ταξίδι στην Ιταλία, στη Νάπολη. Η "ιταλική" εμπειρία είναι αποκαλυπτική, στην "Ευρώπη" ο αέρας φυσάει ελευθερία, ανατροπή, αλληλεγγύη, κοινωνικούς αγώνες, φέρνει πίσω μυρωδιές από το Μάη του '68 και τα παρισινά οδοφράγματα. Γυρίζει πίσω με το κεφάλι ξέχειλο από ιδέες και τη βαλίτσα γεμάτη πουκάμισα. "Από τότε", λένε γελώντας οι φίλοι του, "του έμεινε και η μανία για το καλό ντύσιμο"...
εδώ Πολυτεχνείο
"Το Πολυτεχνείο δεν έγινε από το ίδιο ύφασμα, δεν είχε ποτέ το ίδιο χρώμα. Δεν σφυρίζαμε ποτέ όλοι μαζί, την ίδια στιγμή, τον ίδιο σκοπό, δεν φωνάζαμε το ίδιο σύνθημα και δεν είχαμε τις ίδιες σκέψεις και ιδέες. Εκτός από μία και μόνο στιγμή, την ύστατη στιγμή." (Από άρθρο του Κώστα Λαλιώτη, στην "Ελευθεροτυπία" για την επέτειο του Πολυτεχνείου, Νοέμβριος 1993.)
Είναι τα "σκοτεινά" ελληνικά '70's, τα χρόνια που ο Κώστας Λαλιώτης και η παρέα του "διαβάζουν Μαρξ αλλά αγαπούν τον Φρόιντ" και η επανάσταση δεν γίνεται για "ένα άδειο πουκάμισο". Η Οδοντιατρική είναι ένα από τα μεγαλύτερα νεανικά αντιστασιακά φυτώρια της εποχής. Ο Κώστας αναλαμβάνει πολιτική δράση και σύντομα εξελίσσεται σε "κεφάλι" του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά ή, και αν δεν είναι, μπορεί κανείς να τα φανταστεί: τους φίλους, τις παρέες, τα "σίγουρα" σπίτια, τα στέκια και τις γιάφκες, τις μπουάτ και τις ταβέρνες με τα "επινίκια άσματα", το παράνομο υλικό, τις κρατήσεις και τις ανακρίσεις. Τις Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα και τους Τοπικούς Συλλόγους, τα περιοδικά για τον "κόκκινο" Μάη, τον Τσε, το Βιετνάμ και τη Χιλή, τις διαδηλώσεις, τις παρακολουθήσεις και το κρυφτούλι, τη χούντα, τα γεγονότα της Νομικής, τη σύλληψη, το ξύλο. Και ύστερα νέες παρακολουθήσεις, ο Νοέμβριος του '73, η Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης, το "Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο...".
Είκοσι χρόνια μετά, ο Ανδρέας Φούρας - με τον οποίο γνωρίστηκαν το 1972, όταν ο Φούρας ήταν πρόεδρος των Πατρινών φοιτητών στη Νομική Αθηνών και ο Λαλιώτης των Αρκάδων στην Οδοντιατρική - λέει με συγκίνηση: "Θυμάμαι - πώς μπορώ να το ξεχάσω; - τον Κώστα πάνω σε ένα άγαλμα να κάνει, για πρώτη φορά, την αναγγελία: "Το Πολυτεχνείο τελεί υπό κατάληψη"! Ήταν ο μόνος που τη βραδιά της εξόδου τόλμησε και πήδηξε τα κάγκελα και επιχείρησε συνομιλίες για να διαπραγματευτεί την έξοδό μας. Έδειξε τότε την ηγετική του μορφή και τη δυνατότητά του να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της συγκεκριμένης στιγμής".
Το σίγουρο είναι πως όταν ο Κώστας Λαλιώτης προσγειώνεται μπρος στα τανκς του Ντερτιλή, δεν σκέφτεται το παρόν ή το μέλλον ή την ιστορία που πάνω σ' εκείνη τη νύχτα θα αναρτήσει το μύθο μιας ολόκληρης γενιάς. Αραγε, φόβο ένιωθε; "Δεν φοβήθηκα για την τύχη μου", θα πει, σε μια από τις σπάνιες φορές που θα μιλήσει για το Πολυτεχνείο, "αλλά ψυχικά ήμουνα ένα ράκος, ένας αλλοπαρμένος, γιατί με είχαν κυριεύσει, με είχαν καταπλακώσει, με είχαν καταπλακώσει οι ευθύνες, οι ενοχές και οι τύψεις μου, τα γιατί για το αίμα, τους νεκρούς, τους τραυματίες, τους συλληφθέντες, για την έξοδο, για το μετά".
Το "μετά" στη δική του περίπτωση είναι το ΕΑΤ - ΕΣΑ. Η "μεταχείριση" των ΕΣΑτζήδων τον οδηγεί στο "401", όπου θα μείνει 11 μέρες σχεδόν σε αφασία, λόγω κακώσεων στο κεφάλι. Η πρώτη, αλλά όχι η τελευταία, φορά που θα μιλήσει με το μεγάλο Επέκεινα.
Και είναι μόλις 22 χρονών...
συναντήσεις ζωής
"Η σχέση μου με τον Αντρέα ήταν σαν μια παρτίδα σκάκι. Ποιoς νίκησε τελικά; Το σκάκι έχει μείνει με τα πιόνια στημένα. Έχεις δει την "Έβδομη Σφραγίδα" του Μπέργκμαν με την ατέλειωτη παρτίδα σκακιού; Η τελευταία κίνηση δεν γίνεται ποτέ..." (Από συνέντευξη στο περιοδικό "BIG", Μάιος του 1997.)
Στον πρώην γραμματέα του ΠΑΣΟΚ αρέσουν οι αριθμοί - αρέσκεται να λέει πως "κάθε άνθρωπος έχει το δικό του συνδυασμό, το δικό του κλειδάριθμο".
Ο επόμενος αριθμός της ζωής του θα είναι το τρία ή, για την ακρίβεια, η 3η Σεπτεμβρίου του 1974. Την ημέρα που το ΠΑΣΟΚ θα δώσει στη δημοσιότητα την ιδρυτική του διακήρυξη ο Κώστας Λαλιώτης θα είναι εκεί, στο προεδρείο. Έχει προηγηθεί, λίγα εικοσιτετράωρα πριν, η γνωριμία με τον Ανδρέα Παπανδρέου, στο "ιστορικό" σπίτι στο Καστρί, με τη "μεσολάβηση" του Αντώνη Λιβάνη. Μοιραία γνωριμία, θυελλώδης σχέση. Για εκείνον, ο Ανδρέας είναι ο Ηγέτης, ο "καθηγητής" με το μοντέρνο, δυναμικό, οραματικό λόγο, ο άνθρωπος που μπορεί να ενώσει το χώρο της ριζοσπαστικής σοσιαλιστικής Αριστεράς με την ευρύτερη Αριστερά και το "ορφανό" από ηγέτη Κέντρο. Για τον Παπανδρέου, ο Λαλιώτης και οι άλλοι σαν αυτόν είναι - καταρχήν - τα πρόσωπα - κλειδιά για να συνδεθεί το φοιτητικό κίνημα με το ΠΑΚ και το πολυσυλλεκτικό ΠΑΣΟΚ. Στην πορεία, ο αρχηγός θα εκτιμήσει το ταλέντο του "μικρού" στην ανάλυση της συγκυρίας, στην παραγωγή και την "επικοινωνία" πολιτικής. Και αργότερα, όταν ο δεσμός τους θα γίνει πιο δυνατός, ο Ανδρέας θα πει μισοσοβαρά μισοαστεία πως "ο Κώστας είναι το πέμπτο μου παιδί".
"Ένας ανεξήγητος μηχανισμός, μια χημεία περίεργη τους συνέδεε", λέει γι' αυτή τη σχέση ο Τάκης Κασκαμπάς. "Ο Κώστας έβλεπε στον Ανδρέα μια πατρική φιγούρα, τον "καθοδηγητή" του, το είδωλό του, ρούφαγε σαν σφουγγάρι ό,τι και αν έλεγε. Αλλά και ο Ανδρέας τον θαύμαζε, θαύμαζε πολύ το μυαλό του, την ιστορία του".
Από εκεί και πέρα η εξέλιξή του είναι ραγδαία. Μέλος της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ από το '74, εκλέγεται και στο Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ τον Ιανουάριο του '76, λίγο πριν κλείσει τα 25 του. Εκείνη την εποχή συγκατοικεί με τον Ανδρέα Φούρα σε ένα διαμέρισμα της πλατείας Βικτωρίας, στην οδό Ηπείρου 28. Από εκεί περνούν όλοι: ο Ακης, η Βάσω, ο Παπουτσής, ο Τζουμάκας, ο Λάμπρου. Όταν δεν οραματίζεται κομματικούς θριάμβους, η παρέα τρώει στις "Δάφνες", στην Ιουλιανού. Ο Ανδρέας Φούρας θυμάται ότι "ο Κώστας δεν κάπνιζε, δεν έπινε και δεν διασκέδαζε. Απόλυτη προσήλωση στο διάβασμα και τη δουλειά. Μπορούσε να μένει άυπνος έως και τρία 24ωρα, αν ήταν ανάγκη να δουλέψει". Θυμάται ακόμη τα τηλεφωνήματα από τον Ανδρέα σε ώρες απίθανες, στις τρεις, τέσσερις, πέντε τα ξημερώματα. "Ο ρόλος του Κώστα ήταν καταλυτικός. Προετοίμαζε και εσωτερικά κείμενα και κείμενα για δημοσιότητα".
Κάπου μέσα σε κείνα, τα ξάγρυπνα, πυρετικά χρόνια γνωρίζεται με τη μέλλουσα γυναίκα του, τη Μαρίνα Οικονόμου, επιφανή ψυχίατρο σήμερα, τότε φοιτήτρια Ιατρικής και ενεργό μέλος της σπουδάζουσας. Θα ιδωθούν για πρώτη φορά σε μια ολομέλεια της νεολαίας ΠΑΣΟΚ, όπου εκείνη είναι ομιλήτρια και κείνος, στις πρώτες σειρές του κοινού, την παρατηρεί εξεταστικά. Από το τρακ της δεν θα μπορέσει να βγάλει λέξη. Σε ένα άλλο, λίγο πιο προσωπικό τετ α τετ στη Φωκίωνος Νέγρη, θα είναι η σειρά του να μείνει σιωπηλός. Απλώς της δίνει ένα ερωτικό ποίημα, αφιερωμένο στη "Μ".
Είναι άνοιξη, 29 Μαΐου του '77, επέτειος της άλωσης της Πόλης. Και η Μαρίνα εάλω...
λαός, ΠΑΣΟΚ στην εξουσία
"Προτείνω κάτι απλό: αναγέννηση, ανασύνθεση, εμβάπτιση και ολοκλήρωση της στρατηγικής και της πολιτικής μας, σύμφωνα με τη σημερινή σύνθετη πραγματικότητα και τις κοσμογονίες της εποχής μας. Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός της φυσιογνωμίας και του πολιτικού λόγου του Κινήματός μας είναι επιβεβλημένα." (Από άρθρο του Κώστα Λαλιώτη στο περιοδικό "Σοσιαλιστική θεωρία και πράξη", Ιούνιος- Ιούλιος του '88.)
Σχεδόν τέσσερα χρόνια αργότερα, στο ραντεβού με την ιστορία, θα "πέσει" και η Δεξιά. Λαός - ΠΑΣΟΚ ανεβαίνουν στην εξουσία και ο Κώστας Λαλιώτης "διορίζεται" (εξωκοινοβουλευτικός) υφυπουργός Προεδρίας, αρμόδιος για τη Νέα Γενιά και τον Αθλητισμό - μια θέση για την οποία θα "κερδίσει" το παρατσούκλι "θείο βρέφος". Ή, κατά μερικούς, "παραθείο".
Μια δόση από δηλητήριο θα δοκιμάσει το '84, στα 33 του, όταν προσβάλλεται από μια σπάνια αρρώστια, το σύνδρομο Μόσκοβιτς. Είναι ένα είδος "λύκου" του αίματος που καταστρέφει τα ερυθρά αιμοπετάλια. Πικρή γεύση. Νοσηλεύεται επί δύο μήνες, ενέσεις, θεραπείες, κορτιζόνες. "Τα ωραιότερά μου όνειρα τα έκανα τότε", θα πει αργότερα. Οι δικοί του τον κλαίνε για χαμένο. Τους διαψεύδει, γυρίζει τελικά στη μεριά της ζωής. Είναι μια εμπειρία που θα τον αλλάξει για πάντα.
Το 1985 έρχεται άλλη μια "προαγωγή": αναλαμβάνει καθήκοντα υφυπουργού Τύπου και Κυβερνητικού Εκπροσώπου. Είναι η εποχή που ο Μένιος Κουτσόγιωργας βάζει τη σφραγίδα του στην κυβέρνηση. Αλλά "κουτσογιωργισμός" και εκσυγχρονισμός - γιατί ο Λαλιώτης ήταν από τους πρώτους που τον διεκδίκησαν -, όπως και τα ανοίγματα στην εκτός ΠΑΣΟΚ Αριστερά, δεν "παντρεύονται". Το "διαζύγιο" έρχεται τελικά το Νοέμβριο του 1985, με μια δεκαεξασέλιδη επιστολή παραίτησης στον Ανδρέα Παπανδρέου, όπου του ανακοινώνει πως παραιτείται από την Κ.Ε., το Εκτελεστικό Γραφείο και αποχωρεί από την πολιτική. Ο Ανδρέας, σε απάντηση, βγάζει μια ξερή ανακοίνωση και τοποθετεί άλλον εκπρόσωπο στη θέση του. Παλιά στελέχη του ΠΑΣΟΚ έχουν ακόμη να λένε για τη "διαβόητη" δραματική αποχαιρετιστήρια συνάντηση "πατέρα" και "γιου", όταν ο δεύτερος εισβάλλει στο αυτοκίνητο του πρωθυπουργού, με προορισμό το Καστρί, για να του ανακοινώσει με δάκρυα στα μάτια: "Πρόεδρε, εγώ φεύγω". Ωστόσο, με εισήγηση του Πέτρου Λάμπρου, η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ, που συνεδριάζει αμέσως μετά, κεκλεισμένων των θυρών στο "Ιντερκοντινένταλ", αποφασίζει - για πρώτη και μοναδική φορά - να κρατήσει κενή τη θέση του. Και μία ακόμη, όχι αδιάφορη, λεπτομέρεια: ο Ανδρέας τού 'χει τάξει να βαφτίσει την κόρη του, τη Νίκη, γεννημένη το '83. Παρά τις όποιες διαφορές τους, για έναν κύριο μια υπόσχεση είναι πάντα μια υπόσχεση. Η Νίκη θα βαφτιστεί τελικά το '87, στα τέσσερά της χρόνια, από τον Ανδρέα...
Στο διάστημα από το '85 ως το '87 στρέφεται στον ιδιωτικό τομέα και εργάζεται ως στέλεχος στις εκδόσεις του Πέτρου Κωστόπουλου, στενού του φίλου από παλιά. "Δούλευε κυρίως ως υπεύθυνος για το διαφημιστικό τμήμα", θυμούνται τα πρώτα στελέχη του "ΚΛΙΚ", "και έκανε πάρα πολύ καλή δουλειά, πολύ μεθοδική. Ήταν εξαιρετικά οργανωτικός, έπιασε αμέσως το σφυγμό της αγοράς. Το αξιοσημείωτο είναι πως όλοι τότε οι διευθυντές των διαφημιζόμενων εταιρειών ή οι υπεύθυνοι εμπορικών τμημάτων τηλεφωνούσαν και ζητούσαν να κλείσουν ραντεβού για τον γνωρίσουν. Το άλλο είναι πως ο Κώστας σπάνια έκανε "ψιλοκουβεντούλα". Ακόμα και στις χαλαρές συζητήσεις του έβλεπες πως προσπαθούσε να καταλάβει καλύτερα το μηχανισμό του περιοδικού, να τον κατανοήσει για να μπορέσει να "ελέγξει". Επίσης, σε πολλά θέματα, κομμάτια που εμείς τείναμε να τα αντιμετωπίζουμε με τρομερό χαβαλέ, όπως, π.χ., γιατί όλοι οι πολιτικοί είναι κακοντυμένοι - τότε ακόμα - ο Κώστας ήταν εξαιρετικά politically correct. Αν περνούσε το δικό του, σίγουρα θα βγάζαμε κείμενα πολύ πιο "αποστειρωμένα". Και, τέλος, ήταν ο πιο δύσκολος άνθρωπος του κόσμου να του ζητήσεις ρουσφέτι, ακόμα και αν αυτό ήταν, π.χ., να σου σβήσει μια κλήση. Όχι γιατί δεν μπορούσε, αλλά επειδή, από θέση, διαφωνούσε. Σου 'λεγε γελώντας "αφού έτσι ορίζει ο νόμος, πρέπει να πληρώσεις".
Το 1987, σε περίοδο κρίσης για το ΠΑΣΟΚ, ο Κώστας Λαλιώτης επανακάμπτει στην πολιτική σκηνή. Αναλαμβάνει υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου, αρμόδιος για την αναμόρφωση των πόλεων. Το '88 παραιτείται και πάλι - αυτή η κυβέρνηση από καιρό "μυρίζει" παρακμή. Οι εξελίξεις (σκάνδαλο Κοσκωτά, Ειδικό Δικαστήριο, ήττα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του '89), θα τον δικαιώσουν. Εν τω μεταξύ, έχει προλάβει και έχει "παραιτηθεί" άλλη μια φορά. Όχι από υπουργείο αλλά από την τρίτη εκλόγιμη θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ. Προτιμά τη συμβολική 12η θέση και από εκεί δίνει τη μάχη.
Έτος 1990, υπόθεση "Πεντελικόν". Ο Ανδρέας Παπανδρέου θέλει να επιβάλει ως γραμματέα τον Ακη Τσοχατζόπουλο, αλλά προσκρούει στην αντίδραση των εσωκομματικών του αντιπάλων, άλλων "γενικώς ανησυχούντων" και του Κώστα Λαλιώτη, ο οποίος προβάλλεται ως αντίπαλος του Ακη. Για πολλούς πρόκειται για την πρώτη ευθεία αμφισβήτηση του προέδρου, το πρώτο "τραύμα" στο σώμα του ΠΑΣΟΚ, και το ντεμπούτο του Κώστα Λαλιώτη σε ρόλο "ρυθμιστή".
Το επόμενο επεισόδιο θα παιχτεί το 1993, όταν πια τα τραύματα στο ΠΑΣΟΚ περισσεύουν, η υγεία του Ανδρέα επιδεινώνεται μέρα με τη μέρα και οι φωνές αμφισβήτησης πληθαίνουν. "Εγώ πατροκτόνος δεν γίνομαι", λέγεται πως είπε όταν ζητείται η συνδρομή του στην παπανδρεϊκή αποκαθήλωση. Στο κάτω κάτω για έναν κύριο μια υπόσχεση - σοσιαλιστικής πίστης - είναι πάντα μια υπόσχεση...
Θα είναι πάντως κάτι περισσότερο από παρών στις εσωκομματικές εξελίξεις που σημαδεύουν την πορεία του ΠΑΣΟΚ μετά το 1996. Ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην ψηφοφορία για την εκλογή πρωθυπουργού τον Ιανουάριο του '96, στηρίζοντας - και κατά πολλούς "βγάζοντας" - τον Κώστα Σημίτη στο δεύτερο γύρο. Στο συνέδριο που ακολουθεί, τον Ιούνιο του '96, η πρότασή του προς τους συνέδρους για διαρχία (με πρόεδρο τον Τσοχατζόπουλο και πρωθυπουργό τον Σημίτη) πέφτει στο κενό. Αυτή τη φορά, ο ίδιος θα πέσει έξω στους υπολογισμούς του. Το "πόσο έξω" θα το καταλάβει περίπου μια δεκαετία αργότερα...
θεωρία και πράξη
"Αραγε δεν είναι εκσυγχρονισμός, ανάπτυξη και είσοδος στον νέο αιώνα όλος αυτός ο σχεδιασμός των δεκάδων χιλιάδων περιφερειακών, μεγάλων και μικρών, έργων; Αραγε όλη αυτή η κοσμογονία των έργων, των προγραμμάτων και των παρεμβάσεων δεν έχει πρόσωπο και δημιουργικό μόχθο; Δεν έχει υπογραφή και σφραγίδα;" (Από την ομιλία του Κώστα Λαλιώτη στην έκτακτη σύνοδο της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ, στις 3/7/2003.)
Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου - ο άνθρωπος που σφράγισε την πολιτική σκηνή της μεταπολίτευσης, με τον υποσχετικό προγραμματικό του λόγο - αποφασίζει, κατά την επάνοδό του στην εξουσία, να θέσει το '93 τον Κώστα Λαλιώτη επικεφαλής του ΥΠΕΧΩΔΕ (και μάλιστα με όλα τα μέτωπα των μεγάλων έργων ανοιχτά), "πρωτοκλασάτοι", "στελέχη" και "σύντροφοι" θα κοιταχτούν μεταξύ τους με απορία. Ο Λαλιώτης είναι ο "μυστικοσύμβουλος", είναι το "πνευματικό" παιδί του Ανδρέα από τις ολονύκτιες ακόμα συσκέψεις του πρώιμου ΠΑΣΟΚ, είναι από τους βασικούς "υπευθύνους" των τρίωρων και τετράωρων εισηγήσεων - ποταμών του προέδρου, είναι ο "εφευρέτης" της πασοκικής διαλέκτου και το mastermind της επικοινωνιακής πολιτικής του κινήματος όλων των εκλογικών αναμετρήσεων από το '74 και μετά. Με δυο λόγια, είναι δείγμα τυπικό μιας κατηγορίας πολιτικών που το 'χεις σίγουρο πως θεωρούν την "παραγωγή έργου" ως κάτι παρακατιανό, ανάξιο αυτού που "γράφει ιδεολογία".
Και όμως, ο Κώστας Λαλιώτης θα μείνει στο ΥΠΕΧΩΔΕ μέχρι το 2001, θα διαχειριστεί 4,3 τρις δραχμές και θα συνδέσει το όνομά του με μια σειρά από μεγάλα έργα: το Αττικό Μετρό, την Αττική οδό, την Εγνατία, το νέο διεθνές αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, τη ζεύξη Ρίου - Αντιρρίου, το εθνικό κτηματολόγιο, τη συντήρηση και αποκατάσταση των μονών του Αγίου Όρους κ.ά. Θα πιστωθεί τα κέρδη, θα χρεωθεί μαζί και το κόστος της καρέκλας: το όνομά του πρωταγωνιστεί σε μια υφέρπουσα σκανδαλολογία για διαπλοκές, υπερβάσεις κ.λπ. - φήμες που θα τον ρίξουν στο ρινγκ μιας οξείας αντιπολιτευτικής κόντρας και θα τον φέρουν αρκετές φορές στα δικαστήρια, κόντρα πότε στον Κων/νο Μητσοτάκη και πότε στον Μάκη Ψωμιάδη.
Παίζοντας τον "κακό" του έργου σε μια σκληρή ροκ όπερα, χάνει, όπως είναι λογικό, πόντους δημοτικότητας. Όταν εκ των υστέρων ερωτάται αν αισθάνεται ή όχι δικαιωμένος, ο νεόκοπος "Καραμανλής" του ΠΑΣΟΚ (έτσι τον αποκαλούν περιπαικτικά οι φίλοι του, θυμίζοντάς του πως και ο ηγέτης της συντηρητικής παράταξης από το ίδιο υπουργείο ξεκίνησε), δίνει μια σιβυλλική απάντηση: "Το μείζον είναι να αφήσεις το αποτύπωμά σου στην ιστορία. Κανείς ύστερα από χρόνια δεν θα ασχοληθεί με τις δημοσκοπήσεις. Ο καθένας μετριέται με την ιστορία".
επιστροφή στη Ρώμη
"Το πρόσωπο της "Ιφιγένειας" παραπέμπει στη θυσία για έναν νικηφόρο πόλεμο των Ελλήνων. Εύχομαι ειλικρινά με τη δική μου "θυσία" να φυσήξει ούριος άνεμος, να σηκωθούν οι άγκυρες, να φουσκώσουν τα πανιά και να κατάγει το ΠΑΣΟΚ μια νέα νίκη." (Από την ομιλία του Κώστα Λαλιώτη στην έκτακτη σύνοδο της Κ.Ε. του κινήματος, στις 3/7/2003.)
Μόλις δεκαοκτώ μήνες και μια πολιτική άβυσσος χωρίζουν τις δύο δηλώσεις, χωρίζουν τον Κώστα Λαλιώτη που "δεν χρειάζεται συστάσεις" από τη "θυσία της Ιφιγένειας εν ΠΑΣΟΚ", τον πολιτικό των "μεγάλων έργων" και του "πρωτοπόρου κινήματος" από τον πολιτικό του "παλαιοκομματικού ΠΑΣΟΚ", που θα είναι "βαρίδι" στη νέα εκλογική νίκη του κόμματος. Και όσο πληθαίνουν τα σενάρια γύρω από τους πραγματικούς λόγους της απομάκρυνσής του από τη θέση του γραμματέα, τόσο εκείνος αρκείται να δηλώνει "παρών και μάχιμος" από τη θέση του απλού μέλους του κόμματος. "Έτσι κι αλλιώς", συμπληρώνει με νόημα, "εγώ δεν έχω κανένα έλλειμμα φιλοδοξίας ή ματαιοδοξίας...".
Δεν έχει; Δύσκολο να το πιστέψει κανείς, δύσκολο να φανταστεί πως θα αποσυρθεί στα Δολιανά για να τρώει κεράσια, να καλλιεργεί αμπέλια και να περιμένει πότε η Ρώμη θα χρειαστεί ξανά τις υπηρεσίες του. Κι αν ο Λεύκιος Κόιντος Κιγκινάτος ήταν - όπως είπε κάποτε κι ο Λαλιώτης - "ο μόνος άνθρωπος στην πολιτική ιστορία που δεν έχασε την ψυχή του", ήταν ένας άλλος "Ρωμαίος", ο Φλωρεντινός Μακιαβέλι που έδωσε οδηγίες για το πώς να ρεφάρεις όταν χάνεις: "Συμπεραίνω λοιπόν πως αν η τύχη αλλάζει και οι άνθρωποι εμμένουν πεισματικά στις θέσεις τους, είναι ευτυχισμένοι όσο καιρό συνταιριάζουν με την τύχη και δυστυχισμένοι όταν δεν ταιριάζουν. (...) Γιατί η τύχη είναι γυναίκα και, αν θέλεις να την κρατάς υποταγμένη, είναι απαραίτητο να τη χτυπάς και να τη σπρώχνεις..."
http://www.kourdistoportocali.com
